ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi to zaburzenie neurorozwojowe, którego podłożem jest mózg. Dokładna przyczyna nie jest znana. Jednak badania sugerują, że jest to uwarunkowane genetycznie. Osoby z ADHD mają niski poziom substancji chemicznej w mózgu (dopaminy).
Według klasyfikacji ICD-11, ADHD charakteryzuje się trzema podstawowymi grupami objawów:
Nadmierna aktywność (hiperaktywność) – obejmuje trudności z zachowaniem spokoju, nadmierne poruszanie się, gadatliwość, a także trudność z pozostaniem na miejscu w sytuacjach, które tego wymagają.
Impulsywność – manifestuje się trudnościami w kontrolowaniu emocji i zachowań, takimi jak przerywanie innym, problemy z czekaniem na swoją kolej oraz podejmowanie działań bez rozważenia konsekwencji.
Problemy z uwagą (deficyt uwagi) – obejmują trudności z koncentracją, łatwość rozpraszania się, trudność z utrzymaniem uwagi na jednej czynności oraz problemy z organizacją i kończeniem zadań.
ICD-11 rozróżnia różne typy ADHD, zależnie od dominujących objawów. Możemy spotkać się z postacią z przewagą deficytu uwagi, postacią z przewagą hiperaktywności/impulsywności oraz postacią mieszaną, gdzie występują wszystkie grupy objawów.
Zaburzenie musi powodować wyraźne trudności w codziennym funkcjonowaniu dziecka, młodzieży lub dorosłego, zarówno w środowisku domowym, jak i w pracy czy szkole. Diagnozę stawia się, gdy objawy pojawiają się przed 12. rokiem życia i utrzymują się przez okres co najmniej 6 miesięcy, a ich nasilenie jest nieadekwatne do poziomu rozwoju danej osoby.
W ICD-11 podkreśla się także, że objawy ADHD nie powinny być wynikiem innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, depresyjne czy inne choroby neurologiczne.
Czy to na pewno ADHD?
ADHD wpływa na zachowanie ludzi. Zazwyczaj oznaki są zauważane we wczesnym dzieciństwie i mogą stać się bardziej widoczne w miarę zmiany sytuacji dziecka, np. rozpoczęcia nauki w szkole. Jednak nierzadko zdarza się, że ADHD pozostaje nierozpoznane w okresie dojrzewania, a nawet w wieku dorosłym.
Szczególną uwagę należy zwrócić w przypadku tych objawów, gdy dziecko lub osoba dorosła:
- Wierci się i ma problemy z siedzeniem w miejscu
- Ma trudność w zwracaniu uwagi na szczegóły
- Ma problemy z utrzymaniem koncentracji
- Łatwo się rozprasza
- Ma trudności z organizacją
- Nadmierne biega lub wspina się
- Ma uczucie niepokoju
- Przerywa innym
- Zapomina lub gubi rzeczy
- Ma trudności w przestrzeganiu instrukcji
Objawy ADHD u dzieci i młodzieży
Wszystkie dzieci mogą być niespokojne, impulsywne i mieć krótki czas skupienia uwagi. Jednak w przypadku dzieci z ADHD zachowania te są bardziej widoczne, występują częściej, mają większy wpływ na ich życie i występują w różnych środowiskach.
Typowe objawy ADHD u dziecka dzielą się na:
Hiperaktywność (nadmierna aktywność)
- jest w ciągłym ruchu i niemożność stłumienia aktywności, gdy wymagany jest bezruch
- często się wierci, bawi się rękami lub nogami szczególnie w sytuacjach, które wymagają spokoju
- opuszcza miejsca, kiedy oczekuje się od niego, że będzie siedzieć spokojnie
- problemy z zabawą w cichy sposób, często wydaje się, że dziecko jest „naładowane energią”
- nadmierna gadatliwość i trudności z utrzymaniem ciszy w odpowiednich sytuacjach
Impulsywność
- ma trudność w czekaniu na swoją kolej, np. w trakcie gier lub rozmowy
- wtrąca się do rozmów lub przerywa innym, np. odpowiada na pytania przed ich zakończeniem
- reaguje bez zastanowienia, podejmuje działania bez myślenia o konsekwencjach
- przejawia trudności z powstrzymywaniem emocji, co może prowadzić do wybuchów złości lub frustracji
- szybko zniechęca się w przypadku porażki lub wyzwań
Problemy z uwagą (deficyt uwagi)
- ma trudności z koncentracją na jednej czynności, szczególnie przez dłuższy czas
- ma trudności z dokończeniem pracy w domu lub w szkole
- łatwo się rozprasza przez otoczenie lub myśli
- często popełnia błędy wynikające z braku uwagi, nawet przy prostych zadaniach
- trudności w organizacji zadań czy obowiązkach domowych
- nie lubi zajęć wymagających wysiłku umysłowego, unika ich lub szybko traci nimi zainteresowanie
- często gubi rzeczy – zabawki, ubrania czy przybory szkolne
- wydaje się, że „nie słucha” poleceń, gdy ktoś do niego mówi bezpośrednio i potrzebuje ich powtarzania
- Trudności w nauce i zadaniach szkolnych: Brak koncentracji oraz impulsywność mogą sprawić, że dziecko ma problemy z nauką i organizacją pracy.
- Problemy w relacjach z rówieśnikami: Impulsywne zachowania mogą prowadzić do konfliktów, a nadmierna ruchliwość do trudności w zabawach z innymi dziećmi.
- Obniżone poczucie własnej wartości: Częsta krytyka i trudności w nauce mogą prowadzić do problemów z samooceną.
Objawy ADHD często są bardziej wyraziste w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, gdy dziecko ma zwiększone wymagania związane z koncentracją i organizacją. Warto obserwować zachowanie dziecka w różnych środowiskach (np. w domu i w szkole), ponieważ objawy ADHD muszą występować w kilku miejscach i trwać przynajmniej przez 6 miesięcy, aby można było postawić diagnozę.
Objawy ADHD u dorosłych
Objawy są podobne u dorosłych i dzieci, ale mogą objawiać się na różne sposoby. Niezdiagnozowani dorośli mogą zauważyć objawy po dużej zmianie w życiu, takiej jak rozpoczęcie nowej pracy lub nauki lub wejście w nowy związek.
Osoba dorosła z ADHD może doświadczyć:
- trudności w skupieniu się na rzeczach, które nie są stymulujące
- trudności w utrzymaniu porządku
- trudności w zarządzaniu czasem
- trudności z zakończeniem zadań – wiele projektów pozostaje niedokończonych
- trudności z zapamiętywaniem szczegółów – częste zapominanie o spotkaniach, czy terminach
- trudności w wykonywaniu zadań – przerywanie i odkładanie ich na później (prokrastynacja)
- trudności w słuchaniu podczas rozmów, częste przerywanie innym
- potrzeby ciągłej aktywności lub zmiany otoczenia
- trudności w zarządzanie stresem
- trudności w relacjach – impulsywność i emocjonalność mogą wpływać na jakość relacji z innymi
- skłonności do odczuwania „wewnętrznego napięcia” – poczucia, że musi być ciągle zajęta
- uczucia niepokoju, trudności z relaksacją i odpoczynkiem
W skrajnych przypadkach nieleczone ADHD wiąże się z nadużywaniem substancji psychoaktywnych czy problemami w relacjach międzyludzkich. Wynikają one z impulsywności i zachowań ryzykownych. Osoby z ADHD często cierpią na współistniejące zaburzenia, takie jak lęk lub depresja.
Jak wygląda proces diagnozy?
Diagnozowanie ADHD to proces obejmujący ocenę objawów oraz analizę historii życia pacjenta, by określić, czy występują cechy charakterystyczne dla ADHD. Diagnozę najczęściej przeprowadza psycholog przy wsparciu narzędzi diagnostycznych, takich jak wywiady i kwestionariusze.-
Wywiad z pacjentem i jego rodziną
Diagnoza zaczyna się od szczegółowego wywiadu z pacjentem oraz z jego rodzicami lub opiekunami (w przypadku dzieci). Celem wywiadu jest zrozumienie historii zachowań, problemów z koncentracją, impulsywnością i hiperaktywnością. Specjalista zbiera również informacje o zdrowiu psychicznym, sytuacji rodzinnej, szkolnej i społecznej, aby wykluczyć inne przyczyny objawów.
-
Kwestionariusze i skale oceny
Psycholog może użyć standaryzowanych kwestionariuszy (np. Conners-3, DIVA dla dorosłych) do oceny nasilenia objawów ADHD oraz ich wpływu na codzienne życie. Kwestionariusze te mogą być wypełniane przez rodziców, nauczycieli i samego pacjenta, co pozwala na uzyskanie pełniejszego obrazu zachowań w różnych środowiskach. Wykonywane są też testy psychologiczne mierzące zdolność koncentracji i utrzymania uwagi, aby obiektywnie ocenić stopień nasilenia trudności poznawczych (np. MOXO).
-
Obserwacja kliniczna
Specjalista obserwuje pacjenta w gabinecie, oceniając jego reakcje, sposób koncentracji i poziom aktywności. Obserwacja może obejmować także analizę interakcji społecznych oraz sposobów reagowania na zadania wymagające uwagi i cierpliwości.
-
Wykluczenie innych zaburzeń
Kluczowym elementem diagnozy jest wykluczenie innych zaburzeń, które mogą powodować podobne objawy, takich jak zaburzenia lękowe, depresyjne, problemy sensoryczne, zaburzenia snu, zaburzenia opozycyjno-buntownicze lub zaburzenia rozwojowe. W tym celu specjalista analizuje szeroki zakres czynników, w tym historię zdrowia, funkcjonowanie w szkole i w domu oraz ewentualne objawy towarzyszące.
Jak wygląda proces leczenia?
Leczenie ADHD obejmuje różne podejścia, zależnie od potrzeb i objawów danej osoby. Najczęściej stosuje się połączenie leczenia farmakologicznego i terapii behawioralnej, które pomagają w poprawie funkcjonowania, koncentracji i kontroli impulsów.
Terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna (CBT)
W leczeniu ADHD u dzieci, młodzieży i dorosłych przydatne mogą być różne terapie:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) uczy osoby z ADHD strategii radzenia sobie z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, pomagając rozwijać umiejętności organizacyjne, poprawić kontrolę nad emocjami i pracować nad samooceną.
- Terapia behawioralna zapewnia wsparcie opiekunom dzieci z ADHD i może obejmować zarówno nauczycieli, jak i rodziców. Terapia behawioralna zwykle obejmuje zarządzanie zachowaniem, które wykorzystuje system nagród, aby zachęcić dziecko do próby kontrolowania ADHD,
- Trening umiejętności społecznych jest szczególnie ważny w przypadku trudności w relacjach interpersonalnych. Osoby z ADHD mogą korzystać z treningów, które pomagają w rozwijaniu umiejętności społecznych, radzeniu sobie z frustracją oraz efektywnym rozwiązywaniu konfliktów.
- Grupy wsparcia mogą zapewnić wymianę doświadczeń z osobami w podobnej sytuacji, czy to dzieci, młodzież czy dorośli, może pomóc w akceptacji i lepszym radzeniu sobie z wyzwaniami codzienności.
- Trening rodzicielski i wsparcie dla rodziców, aby nauczyć rodziców, jak wspierać dziecko z ADHD, pomagając w radzeniu sobie z wyzwaniami behawioralnymi, ustanawianiu jasnych granic i budowaniu pozytywnych interakcji w rodzinie, a także jak radzić sobie z własnymi emocjami, które pojawiają się u rodziców po usłyszeniu diagnozy.
Wsparcie edukacyjne i szkolne
Szkoły mogą opracować indywidualny plan edukacyjny dostosowany do potrzeb ucznia z ADHD, który uwzględnia specjalne wymagania, takie jak dodatkowy czas na testy, przerwy w trakcie zajęć czy pomoc w organizacji.
Zmiany stylu życia
Czynnikiem wpływającym na poprawę jakości życia osób z ADHD jest niewątpliwie styl życia. Dlatego ważne jest by zadbać o:
- Regularne ćwiczenia fizyczne, ponieważ aktywność fizyczna wspiera funkcjonowanie mózgu i może pomóc w regulacji nastroju oraz koncentracji.
- Zbilansowaną dietę i sen, ponieważ utrzymanie stałych godzin snu oraz zdrowa dieta pomagają w poprawie samopoczucia i mogą zmniejszyć nasilenie objawów ADHD.
- Techniki relaksacyjne i mindfulness, które mogą pomóc w poprawie uwagi i zmniejszeniu impulsywności poprzez rozwijanie umiejętności samoregulacji.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne ADHD polega na stosowaniu leków, które pomagają poprawić koncentrację i zmniejszyć impulsywność oraz nadmierną aktywność. Najczęściej stosowane leki to stymulanty, które wpływają na substancje chemiczne w mózgu odpowiedzialne za uwagę i kontrolę impulsów. Działają one szybko, pomagając lepiej skupić się na zadaniach. Są też dostępne leki niestymulujące, które działają wolniej, ale również pomagają poprawić koncentrację.
Leki są dobierane indywidualnie, a ich skuteczność i działania niepożądane są monitorowane przez lekarza. Dla dzieci i młodzieży zalecenia są zazwyczaj bardziej ostrożne, uwzględniając skutki uboczne i możliwy wpływ na rozwój.
Ważne jest, by leczenie ADHD było dostosowane do indywidualnych potrzeb osoby i aby opierało się na współpracy pomiędzy specjalistami, rodziną, a często także szkołą. Dzięki odpowiedniemu wsparciu wiele osób z ADHD może prowadzić satysfakcjonujące, pełne sukcesów życie.
Nasza oferta
Kontakt
Telefon
Adres
ul. Korfantego 58
01-496 Warszawa
Godziny otwarcia
Pon. - Pt. 06:00 – 21:00
Sob. 07:00 – 21:00
