Zaburzenia lękowe - Zintegrowani

Zaburzenia lękowe
ZINTEGROWANI Centrum Diagnozy i Terapii

Zaburzenia lękowe są najczęstszą formą zaburzeń emocjonalnych i mogą dotknąć każdego. U osób z zaburzeniami lękowymi niepokój nie ustępuje i może się nasilać z czasem. Lęk jest naturalną reakcją organizmu na stres. To uczucie strachu lub obawy przed tym, co ma nadejść. Jeśli jednak uczucie lęku jest skrajne, trwa co najmniej 6 miesięcy i utrudnia codzienne życie, może to świadczyć o tym, że pacjent cierpi na zaburzenia lękowe. Objawy zaburzeń lękowych różnią się w zależności od rodzaju.

Jakie są rodzaje zaburzeń lękowych?

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnia następujące zaburzenia lękowe:

Fobia

Fobia to intensywny strach lub niechęć do określonych przedmiotów lub sytuacji. Chociaż w niektórych okolicznościach odczuwanie lęku może być realistyczne, strach odczuwany przez osoby z fobiami jest nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia spowodowanego przez sytuację lub przemiot, które nie stanowią realnego zagrożenia. Lęk może prowadzić do ich unikania.

Istnieją trzy główne kategorie fobii:

Fobie specyficzne

jak sama nazwa wskazuje, osoby, które mają fobię specyficzną, odczuwają intensywny strach lub silny niepokój w związku z określonymi typami przedmiotów lub sytuacji. Sama myśl o tym, może już wywoływać strach, co powoduje, że pacjent będzie starał się unikać bodźców fobicznych. Dlatego do głównych właściwości fobii należy unikanie.

U dzieci lęk lub niepokój mogą przejawiać się poprzez napady złości, płacz, zastyganie w jednej pozycji lub nadmierne przywieranie do opiekuna.

Niektóre przykłady specyficznych fobii obejmują strach przed:

Fobia społeczna (społeczne zaburzenie lękowe)

Fobia społeczna, inaczej nazywana zaburzeniem lęku społecznego, charakteryzuje się intensywnym lękiem przed oceną, krytyką lub odrzuceniem przez innych w sytuacjach społecznych. To sprawia, że osoby takie odczuwają silny stres w sytuacjach, gdzie są obserwowane, muszą zabrać głos lub wchodzić w interakcje z nieznajomymi. Martwią się, że działania lub zachowania związane z ich lękiem zostaną negatywnie ocenione przez innych, co powoduje, że czują się zawstydzeni. To zaburzenie może prowadzić do izolacji i ograniczenia aktywności życiowej, co wpływa na relacje społeczne, edukację, a nawet karierę zawodową. Osoby z fobią społeczną mogą zrezygnować z nowych możliwości, wycofywać się z kontaktów z innymi i odczuwać silne poczucie samotności.

U dzieci lęk musi występować nie tylko w interakcji z dorosłymi, ale również w kontaktach z rówieśnikami. W sytuacjach społecznych dziecko może przejawiać lęk poprzez płacz, napady złości, zastyganie czy zamykanie się w sobie. Kluczowym czynnikiem różnicującym lęk społeczny od innych zaburzeń u dzieci jest wiek wystąpienia objawów, które muszą pojawić się przed 6 rokiem życia.

Agorafobia

Osoby cierpiące na agorafobię odczuwają intensywny lęk przed dwiema lub więcej z następujących sytuacji:

Osoby z agorafobią często unikają takich sytuacji, częściowo dlatego, że uważają, że wyjście może być trudne lub niemożliwe, jeśli wystąpią u nich reakcje przypominające panikę lub inne krępujące objawy. Obawiają się, że w sytuacji lękowej nie będą mogły otrzymać pomocy.

Agorafobia często pojawia się, jako konsekwencja nawracających ataków paniki. Osoba boi się, że atak paniki powtórzy się w miejscu publicznym, więc zaczyna unikać miejsc, w których wystąpiły wcześniej objawy lękowe. W ten sposób rozwija się unikanie określonych sytuacji, co prowadzi do coraz większej izolacji.

Zaburzenie paniczne

Zaburzenie paniczne to zaburzenie lękowe charakteryzujące się nawracającymi, nagłymi atakami paniki, które występują bez wyraźnej przyczyny lub zapowiedzi. Atakom paniki towarzyszy intensywny strach i niepokój, który może być tak silny, że osoba ma wrażenie utraty kontroli nad swoim ciałem lub myślami, a nawet obawy o własne życie. Osoby z zaburzeniem panicznym często rozwijają silny lęk przed kolejnym atakiem, co może prowadzić do unikania określonych miejsc lub sytuacji (np. dużych skupisk ludzi, wyjazdów).

Lęk antycypacyjny (strach przed atakiem paniki) staje się tak intensywny, że prowadzi do ograniczeń w codziennym życiu, czasem rozwoju agorafobii (lęku przed przebywaniem w miejscach, z których trudno byłoby się wydostać).

Ataki paniki zwykle pojawiają się nagle i mogą trwać od kilku minut do kilkudziesięciu minut. Objawy są intensywne, a po zakończeniu ataku osoba często czuje się wyczerpana. U niektórych osób ataki występują rzadko, u innych są częste i nieprzewidywalne, co dodatkowo pogłębia poczucie lęku.

Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD)

Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD, ang. Generalized Anxiety Disorder) to przewlekłe zaburzenie lękowe, charakteryzujące się nadmiernym i trudnym do kontrolowania uczuciem niepokoju oraz zmartwień dotyczących różnych codziennych spraw, takich jak zdrowie, finanse, relacje czy praca. Osoby z GAD często odczuwają lęk nieadekwatny do sytuacji, który utrzymuje się przez większość czasu, nawet gdy nie występują żadne realne zagrożenia.

Zaburzenie lękowe uogólnione znacząco wpływa na funkcjonowanie osoby, obniżając jej jakość życia i efektywność. Martwienie się na zapas i analizowanie potencjalnych zagrożeń sprawia, że osoby z GAD odczuwają silny stres, który utrudnia im realizację codziennych zadań, często wpływając negatywnie na ich życie zawodowe, rodzinne i towarzyskie.

Aby zdiagnozować GAD u dzieci musi pojawić się przynajmniej jeden z wymienionych objawów:

nadmierne spięcie lub poczucie bycia na krawędzi
łatwe mędzenie się
trudności z koncentracją, poczucie pustki w głowie
drażliwość
bóle głowy, bóle mięśni, bóle brzucha lub niewyjaśnione bóle
problemy ze snem, takie jak trudności z zasypianiem lub utrzymaniem snu
ciągłe zamartwianie się o zdrowie rodziców

Separacyjne zaburzenie lękowe

Separacyjne zaburzenie lękowe to zaburzenie lękowe, które objawia się intensywnym, nieadekwatnym do wieku lękiem przed rozłąką z bliską osobą, zwykle rodzicem lub opiekunem. Choć najczęściej występuje u dzieci i młodzieży, może dotykać również dorosłych, którzy doświadczają silnego niepokoju na myśl o rozstaniu z partnerem lub inną ważną osobą.

Separacyjne zaburzenie lękowe często rozwija się w wyniku silnej więzi emocjonalnej, szczególnie w okresie dzieciństwa, ale może być także wywołane przez trudne lub traumatyczne wydarzenia, takie jak rozwód rodziców, przeprowadzka, czy utrata bliskiej osoby. U dzieci objawy te mogą pojawić się przed rozpoczęciem szkoły lub w innych sytuacjach, które wymagają chwilowego oddzielenia od rodziców.

Mutyzm wybiórczy

Mutyzm wybiórczy (inaczej mutyzm selektywny) to zaburzenie lękowe, w którym osoba, najczęściej dziecko, odmawia mówienia w określonych sytuacjach społecznych lub z wybranymi osobami, mimo że w innych sytuacjach porozumiewa się swobodnie. Dziecko mówi swobodnie w domu lub z bliskimi osobami, ale milknie w przedszkolu, szkole lub w sytuacjach społecznych, które wywołują lęk. Trudność w mówieniu w określonych sytuacjach nie jest chwilowa — objawy trwają co najmniej miesiąc i są związane z konkretnymi sytuacjami społecznymi.

Zaburzenie to zazwyczaj występuje u dzieci w wieku przedszkolnym (zwykle przed ukończeniem 5 roku życia) i szkolnym, ale może również utrzymywać się w wieku dorosłym, jeżeli nie zostanie odpowiednio przepracowane.

Jakie są objawy lęku?

Objawy zaburzeń lękowych różnią się w zależności od rodzaju zaburzenia lękowego, na które cierpi pacjent. Lęk ma różną intensywność u każdego człowieka i może wpływać na niego zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Dzieci i dorośli mogą przejawiać szereg podobnych objawów.

Do typowych objawów lękowych zalicza się:

przeżywanie znacznego napięcia
myśli dotyczące braku umiejętności poradzenia
negatywne rozmowy wewnętrzne
drażliwość
zaburzenia w sferze snu ( koszmary, wybudzanie się)
myśli lękotwórcze (nasilające objawy lęku)
odczuwane zmęczenie
długotrwałe unikanie sytuacji wzbudzających lęk
obgryzanie skórek, pojawiające się obgryzanie paznokci
zachowania kontrfobiczne (angażowanie się w sytuacje zagrażające)
unikanie sytuacje lękotwórczych
dążenie do nadmiernej zależności
zaburzenie w układzie krążenia – przyspieszone bicie serca
dolegliwości ze strony układu pokarmowego bóle brzucha
napięcie mięśniowe
wymioty
biegunka
wysypki – objawy dermatologiczne
pocenie się
suchość w jamie ustnej

Do kluczowych czynników rozwoju zaburzeń lękowych w wieku dziecięcym należą czynniki psychospołeczne przy towarzyszącej komponencie biologicznej i genetycznej. Lęk u dzieci może stać się przewlekły i uporczywy, a niekontrolowany lęk może sprawić, że będą one unikać kontaktów z rówieśnikami lub członkami rodziny.

Należy zwrócić szczególną uwagę na zaburzenia współwystępujące z zaburzeniami lękowymi, tj. zaburzenia ze spektrum autyzmu, ADHD.

Przyczyny zaburzeń lękowych

Na powstanie zaburzeń lękowych wpływ ma połączenie różnych czynników:

zmiany w równowadze neuroprzekaźników w mózgu takich jak noradrenalina, serotonina, dopamina i kwas gamma-aminomasłowy (GABA) mogą przyczyniać się do zaburzeń lękowych
osoby z zaburzeniami lękowymi wykazują zwiększoną aktywność ciała migdałowatego w odpowiedzi na sygnały lękowe
zaburzenia lękowe bywają dziedziczne
silny lub długotrwały stres może zmienić równowagę neuroprzekaźników kontrolujących nastrój, doświadczanie dużego stresu przez długi okres może przyczynić się do zaburzeń lękowych
cechy temperamentu (zahamowanie behawioralne) oraz nieśmiałość
traumatyczne przeżycia
sytuacje psychospołeczne wywołujące poczucie zagrożenia u dziecka związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem rodziny
brak rozwijania kompetencji (brak niezależności, kontrola, sztywne normy i wymagania, perfekcjonizm)
negatywne doświadczenia społeczne
ciężka choroba lub przewlekły stan zdrowia
nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych

Jak wygląda proces diagnozy?

Proces diagnozy zaburzeń lękowych u dzieci i dorosłych jest wieloetapowy i obejmuje wywiad kliniczny, oceny psychologiczne oraz wykluczenie innych przyczyn objawów.

Wywiad kliniczny:
Psycholog zbiera szczegółowy wywiad dotyczący objawów lękowych, ich częstotliwości, sytuacji, które je wywołują, oraz ich wpływu na codzienne życie. U dzieci szczególnie ważna jest rozmowa z rodzicami lub opiekunami, aby uzyskać pełen obraz zachowań dziecka.
Ocena psychologiczna i kwestionariusze:
Często stosowane są standaryzowane kwestionariusze i testy, które pomagają mierzyć poziom lęku i określić jego typ (np. STAI czy STAIC).
Obserwacja zachowań:
U dzieci pomocne może być obserwowanie zachowań w różnych sytuacjach – w szkole, w domu i w kontaktach społecznych, co pomaga lepiej zrozumieć, jak lęk wpływa na życie codzienne i relacje z rówieśnikami.
Wykluczenie innych przyczyn:
Psycholog może skierować pacjenta na badania medyczne, by upewnić się, że objawy lękowe nie są wynikiem problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia hormonalne, neurologiczne lub reakcje na leki.
Ustalenie diagnozy i rekomendacje:
Po zebraniu wszystkich informacji specjalista stawia diagnozę. Następnie proponuje spersonalizowany plan terapeutyczny, który może obejmować terapię poznawczo-behawioralną (CBT), techniki relaksacyjne lub, w niektórych przypadkach, farmakoterapię.

Proces diagnozy jest kompleksowy i wymaga zarówno współpracy pacjenta, jak i wsparcia ze strony rodziny i specjalistów, co pozwala uzyskać pełen obraz problemu i opracować skuteczny plan leczenia.

Jak leczy się zaburzenia lękowe?

Leczenie zaburzeń lękowych jest złożonym procesem, który obejmuje różne podejścia terapeutyczne, często dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Oto główne metody:

Psychoterapia

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): CBT jest jednym z najskuteczniejszych sposobów leczenia zaburzeń lękowych. Pomaga pacjentom zidentyfikować i zmienić negatywne myśli oraz reakcje, które podtrzymują lęk.
Terapia ekspozycyjna: Stosowana w przypadku fobii, PTSD i innych zaburzeń lękowych, polega na stopniowym oswajaniu się z sytuacjami wywołującymi lęk, co pomaga zredukować reakcje lękowe i zaangażować pacjenta w sytuacje, których unikał.
Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT): ACT pomaga w akceptacji trudnych emocji i rozwija elastyczne, pozytywne podejście do życia pomimo lęku. Wykorzystuje strategie takie jak uważność i wyznaczanie celów, aby zmniejszyć dyskomfort i lęk.

Farmakoterapia

Leki przeciwlękowe: Leki takie jak benzodiazepiny stosowane są krótkoterminowo w silnych napadach lękowych, ale ze względu na ryzyko uzależnienia używa się ich z ostrożnością.
Leki przeciwdepresyjne (SSRI, SNRI): Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i inne antydepresanty mogą pomóc w długotrwałym leczeniu zaburzeń lękowych, pomagając w regulacji poziomu neuroprzekaźników.

Techniki relaksacyjne i samopomoc

Mindfulness i medytacja: Ćwiczenia te pomagają zmniejszyć napięcie emocjonalne, poprawić koncentrację i obniżyć poziom stresu.
Ćwiczenia oddechowe: Głębokie, świadome oddychanie może pomóc zredukować lęk, zwłaszcza podczas nagłych ataków paniki.
Ćwiczenia fizyczne: Regularna aktywność fizyczna poprawia nastrój i pomaga zredukować napięcie emocjonalne, będąc naturalnym wsparciem w leczeniu zaburzeń lękowych.

Wsparcie grupowe i edukacja:

Grupy wsparcia: Spotkania z osobami przechodzącymi przez podobne doświadczenia mogą pomóc w radzeniu sobie z lękiem.
Edukacja na temat lęku: Świadomość, czym są zaburzenia lękowe i jak sobie z nimi radzić, pozwala pacjentowi lepiej zrozumieć swoje objawy i rozwijać zdrowe nawyki.

Zmiana stylu życia:

Ograniczenie kofeiny i alkoholu: Substancje te mogą nasilać objawy lękowe, dlatego warto je ograniczyć lub całkowicie wyeliminować.
Regularny sen i zdrowa dieta: Odpowiednia ilość snu oraz zbilansowana dieta mają korzystny wpływ na nastrój i ogólny poziom stresu.

Każdy przypadek zaburzenia lękowego może wymagać innego połączenia tych metod, dlatego leczenie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb. Często najlepsze efekty daje łączenie psychoterapii z farmakoterapią i zmianą stylu życia, a w niektórych przypadkach konieczna jest długotrwała terapia.

Umów wizytę