Zaburzenia osobowości - Zintegrowani

Zaburzenia osobowości
ZINTEGROWANI Centrum Diagnozy i Terapii

Zaburzenia osobowości charakteryzują się trwałymi wzorcami myślenia, zachowania i przeżywania emocji, które odbiegają od norm kulturowych i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Wzorce te mają tendencję do bycia stałymi i spójnymi w różnych sytuacjach i prowadzą do cierpienia lub upośledzenia.

Dotykają one co najmniej dwóch z tych obszarów:

Rodzaje zaburzeń osobowości

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnia 10 typów zaburzeń osobowości, ujęte w 3 wiązki:

Wiązka A: charakteryzuje się uczuciem paranoi, nieufności i podejrzliwości. Należą do nich:

brak zaufania, podejrzliwość wobec innych
pacjent uważa, że inni próbują wyrządzić mu krzywdę
wątpi w lojalność innych
przyjmuje niewinne uwagi lub sytuacje, które nie stanowią zagrożenia, za osobiste obelgi lub ataki
staje się zły lub wrogo nastawiony w odpowiedzi na to, co uważa się za zniewagę lub obelgę
ma zwyczaj chowania urazy
często podejrzewa, że współmałżonek lub partner seksualny jest niewierny, nie mając ku temu powodu

wydaje się być chłodny w stosunku do innych ludzi lub niezainteresowany nimi
prawie zawsze wybiera samotność
przejawia ograniczenia w sposobie wyrażania emocji
nie potrafi czerpać przyjemności z większości czynności
nie potrafi wychwycić typowych sygnałów społecznych
unika kontaktów seksualnych

nietypowe myślenie, przekonania, mowa lub zachowanie
nietypowe reakcje emocjonalne
nie ma przyjaciół i odczuwa dyskomfort w sytuacjach społecznych
posiada „magiczne myślenie” — wierzy, że jego myśli mogą wpływać na innych ludzi i zdarzenia
uważa, że niektóre przypadkowe incydenty lub wydarzenia niosą ze sobą ukryte przesłania

Wiązka B: charakteryzuje się dramatycznym, emocjonalnym i impulsywnym sposobem funkcjonowania oraz trudnościami w budowaniu stabilnych relacji. Intensywne emocje, zmienność nastrojów i zachowań:

nie przejmuje się potrzebami i uczuciami innych
manipuluje, wykorzystuje lub narusza prawa innych
często kłamie, kradnie, popada w konflikty z prawem
jest agresywny i impulsywny
nie przejmuje się bezpieczeństwem własnym ani bezpieczeństwem innych

zaburzenie regulacji emocjonalnej - bardzo silne i intensywne emocje, często w reakcji na to, jak postrzega i wierzy, że inni go traktują
emocje są trudne do kontrolowania
problemy w relacjach interpersonalnych i samoocenie
silny lęk przed porzuceniem
ciągłe uczucie pustki
ma zmienne nastroje, często spowodowane stresem podczas interakcji z innymi
grozi, że dokona samookaleczenia lub zachowuje się w sposób mogący doprowadzić do samobójstwa
często jest bardzo zły
wykazuje impulsywne, ryzykowne lub autodestrukcyjne zachowania

głośny, nadmiernie ekspresyjny emocjonalnie i szukający uwagi
nie czują się komfortowo, jeśli nie są w centrum uwagi
jest zbyt emocjonalny lub dramatyczny i często wykorzystuje wygląd fizyczny, aby zwrócić na siebie uwagę
ma płytkie emocje, które szybko się zmieniają
uważa, że relacje z innymi są bliższe, niż są w rzeczywistości

ma przekonania o swojej wyjątkowości i wyższości nad innymi
ma fantazje na temat władzy, sukcesu i bycia atrakcyjnym dla innych
uważa, że zasługuje na specjalne traktowanie
nie rozumie potrzeb i uczuć innych
naciąga prawdę na temat osiągnięć i talentów
oczekuje ciągłych pochwał i pragnie być podziwiany
czuje się lepszy od innych
oczekuje przywilejów i korzyści bez powodu
jeśli to konieczne, wykorzystuje innych by osiągnąć to, czego pragnie
jest zazdrosny o innych lub uważa, że inni są zazdrośni o niego
nie odczuwa żadnego żalu z powodu tego, jak jego zachowanie negatywnie wpływa na innych

Wiązka C: charakteryzuje się przewlekłym lękiem, poczuciem nieadekwatności i tendencją do unikania trudności:

cechuje go skrajna nieśmiałość związana z niską samooceną i wrażliwością na odrzucenie i krytykę ze strony innych
trudność w nawiązywaniu przyjaźni
nie czuje się wystarczająco dobry, ważny lub atrakcyjny
nie bierze udziału w pracach, które wymagają kontaktu z innymi osobami
obawa przed dezaprobatą, zawstydzeniem i ośmieszeniem

trudności z samodzielnym podejmowaniem codziennych decyzji
wykonuje nieprzyjemne zadania dla innych, aby uzyskać wsparcie i wdzięczność
nadmierna potrzeba aprobaty ze strony innych
źle znosi krytykę
obawa, że jeśli zostanie pozostawiony sam, będzie musiał o siebie zadbać
brak wiary we własne możliwości
trudno mu się nie zgadzać z innymi, ponieważ boi się, że go nie zaakceptują
nie lubi być sam, więc szybko wchodzi w kolejne związki

nadmierne zaabsorbowanie porządkiem, perfekcją i kontrolą
sztywność w myśleniu
często poświęca tyle czasu na drobne szczegóły, że traci z oczu główną rzecz, którą próbuje zrobić
ma trudności z wyrzuceniem czegokolwiek, nawet jeśli przedmiot jest stary i zużyty
jest pracoholikiem, nie poświęca czasu na życie rodzinne oraz wypoczynek
jest uparty oraz skąpy
brak elastyczności w kwestiach moralności, etyki i wartości
trudności w wyrażaniu uczuć
trudności w delegowaniu zadań

Co jest przyczyną zaburzeń osobowości?

Zaburzenia osobowości wynikają z interakcji czynników biologicznych, środowiskowych i psychologicznych, które wpływają na rozwój człowieka i prowadzą do powstania trwałych wzorców myślenia, emocji i zachowań.

Genetyka: Dziedziczne cechy, takie jak impulsywność, skłonność do lęku czy nadwrażliwość emocjonalna, mogą predysponować do rozwoju zaburzeń osobowości.

Zaburzenia neurologiczne: Nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu, zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocji (np. układ limbiczny) i kontrolę impulsów (np. kora przedczołowa). Ponadto zaburzenie neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina, może przyczyniać się do niestabilności emocjonalnej.

Doświadczenia z dzieciństwa:

Trauma: Zaniedbanie, przemoc fizyczna, seksualna lub emocjonalna w dzieciństwie mogą prowadzić do trwałych zmian w sposobie radzenia sobie z emocjami i relacjami.

Zaburzone relacje z opiekunami: Niestabilne, nieprzewidywalne lub nadmiernie kontrolujące środowisko rodzinne może wpłynąć na rozwój zaburzeń.

Wpływy społeczne: Chroniczny stres, izolacja społeczna lub brak wsparcia społecznego w kluczowych okresach rozwojowych. Niska pozycja ekonomiczno-społeczna i ograniczone możliwości radzenia sobie z trudnościami.

Traumy i mechanizmy obronne: W odpowiedzi na traumatyczne doświadczenia jednostka może wykształcić nieadaptacyjne mechanizmy obronne, takie jak unikanie emocji, tłumienie uczuć czy wycofanie.

Rozwój emocjonalny: Niewystarczające rozwinięcie zdolności do regulacji emocji i budowania zdrowych relacji interpersonalnych.

Niska samoocena: Wczesne doświadczenia przemocy słownej lub odrzucenia mogą prowadzić do trwałego poczucia nieadekwatności i skłonności do autokrytyki.

Jakie są objawy zaburzeń osobowości?

Każde zaburzenie osobowości ma swoje własne, specyficzne objawy i symptomy. Istotne problemy dotyczą:

Kiedy objawy wskazują na zaburzenie osobowości?

Są trwałe i widoczne w wielu obszarach życia (praca, relacje, codzienne funkcjonowanie).
Wyraźnie utrudniają codzienne życie i powodują cierpienie u osoby lub jej otoczenia.
Pojawiają się w późnym okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości i nie są związane z chwilowymi sytuacjami (np. stres czy trauma).
Inną cechą charakterystyczną zaburzeń osobowości jest to, że większość osób, które na nie cierpi, często nie ma pojęcia lub ma niewielką wiedzę na temat tego, w jaki sposób ich myśli i zachowania są problematyczne.

W przypadku podejrzenia zaburzenia osobowości warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą, który przeprowadzi odpowiednią diagnozę.

Jak wygląda proces diagnozy?

Diagnozowanie zaburzeń osobowości to proces wymagający kompleksowej oceny pacjenta przez specjalistę, zwykle psychologa lub psychiatrę.

Wywiad kliniczny:

Psycholog przeprowadza szczegółową rozmowę, pytając o historię życia pacjenta, relacje społeczne, sposób radzenia sobie z emocjami oraz wcześniejsze doświadczenia, które mogły wpłynąć na rozwój osobowości. Uwzględnia się również sytuacje konfliktowe, reakcje na stres oraz obraz własnej osoby.

Ocena objawów:

Obserwowane są stałe wzorce myślenia, emocji i zachowań, które występują w różnych kontekstach (praca, relacje, życie codzienne). Analizowane są kluczowe obszary funkcjonowania: kontrola impulsów, emocje, zdolność do budowania relacji i postrzeganie rzeczywistości.

Zaburzenie osobowości jest diagnozowane, jeśli wzorce te są sztywne, nieelastyczne i negatywnie wpływają na życie pacjenta.

Narzędzia diagnostyczne:

Mogą obejmować np. MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) lub SCID-5-PD (Structured Clinical Interview for DSM-5 Personality Disorders).

Ocena współwystępujących zaburzeń:

Zaburzenia osobowości często współwystępują z innymi problemami psychicznymi, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe, PTSD czy uzależnienia. Ocena ich obecności jest kluczowa dla opracowania skutecznego planu leczenia.

Jak leczy się zaburzenia osobowości?

Leczenie zaburzeń osobowości koncentruje się na poprawie zdolności pacjenta do radzenia sobie z emocjami, budowania relacji oraz adaptacji w codziennym życiu. Proces leczenia wymaga zaangażowania zarówno pacjenta, jak i terapeuty.

Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): Skuteczna szczególnie w przypadku zaburzenia borderline, pomaga w regulacji emocji, budowaniu zdrowych relacji i zmniejszaniu zachowań autodestrukcyjnych.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Pomaga zmieniać szkodliwe schematy myślowe i zachowania.
Psychoterapia schematu: Skoncentrowana na zmianie głęboko zakorzenionych schematów emocjonalnych i poznawczych.
Terapia psychodynamiczna: Obejmuje pracę nad zrozumieniem nieświadomych procesów wpływających na osobowość i zachowanie.
Terapia grupowa: Może pomóc w budowaniu umiejętności społecznych i poprawie relacji z innymi.

Leki mogą być stosowane w leczeniu współwystępujących objawów, takich jak lęk, depresja czy impulsywność. Przykładowe grupy leków:

Pacjenci i ich bliscy powinni być informowani o naturze zaburzeń osobowości, co może pomóc w zrozumieniu wyzwań związanych z leczeniem.

W przypadku zaburzeń z tendencją do zachowań autodestrukcyjnych (np. borderline) opracowuje się plan działania w sytuacjach kryzysowych, który może obejmować dostęp do pomocy telefonicznej lub intensywniejszych form terapii.

Leczenie zaburzeń osobowości jest często procesem długotrwałym, wymagającym cierpliwości i konsekwencji. Kluczowe jest nawiązanie zaufania między pacjentem a terapeutą oraz dostosowanie metod leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Wczesna diagnoza i odpowiednia terapia mogą znacząco poprawić jakość życia osób z zaburzeniami osobowości.

Umów wizytę