Zaburzenia zachowania

Zaburzenia zachowania
ZINTEGROWANI Centrum Diagnozy i Terapii

Zaburzenia zachowania to kategoria problemów psychicznych, które charakteryzują się powtarzającymi się i trwałymi wzorcami zachowań naruszających normy społeczne, prawa innych osób lub podstawowe zasady funkcjonowania społecznego. Są one diagnozowane głównie u dzieci i młodzieży, choć ich objawy mogą utrzymywać się w dorosłości.

Kluczowe cechy zaburzeń zachowania:

Powtarzalność i trwałość zachowań: zaburzenia te nie są jednorazowymi epizodami, lecz długotrwałymi wzorcami.
Naruszanie norm społecznych: mogą obejmować agresję wobec ludzi lub zwierząt, niszczenie mienia, kradzieże czy oszustwa.
Negatywny wpływ na relacje i funkcjonowanie: zachowania te powodują poważne trudności w relacjach z rodziną, rówieśnikami i innymi osobami oraz w edukacji lub pracy.

Rodzaje zaburzeń zachowania

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnia następujące zaburzenia zachowania:

Kiedy dzieci zachowują się uporczywie, powodując poważne problemy w domu, w szkole lub z rówieśnikami, można u nich zdiagnozować zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ODD). ODD zwykle zaczyna się przed 8 rokiem życia, ale nie później niż około 12 roku życia. Dzieci z ODD częściej zachowują się opozycyjnie lub buntowniczo w towarzystwie osób, które dobrze znają, takich jak członkowie rodziny, stały opiekun lub nauczyciel.

Wszystkie dzieci czasami testują granice i jest to część zdrowego rozwoju dzieci i niekoniecznie oznacza, że dziecko ma ODD. Dzieci z ODD wykazują takie zachowania częściej niż inne dzieci w ich wieku, a ich zachowanie ma negatywny wpływ na ich codzienne funkcjonowanie lub relacje z dorosłymi lub rówieśnikami.

Przykłady zachowań ODD obejmują:

częste wpadanie w złość lub tracenie panowania nad sobą
kłótnie z dorosłymi lub odmowa podporządkowania się zasadom lub prośbom dorosłych
chowanie urazy lub złośliwość
odmawianie współpracy lub przestrzegania reguł
częste obwinianie innych osób za własne błędy lub niewłaściwe zachowanie

ODD może współistnieć z innymi zaburzeniami, takimi jak ADHD i lęk.

Aby postawić diagnozę, objawy ODD muszą trwać co najmniej sześć miesięcy i występować codziennie u dzieci w wieku 5 lat i młodszych, lub raz na tydzień u dzieci starszych.

Zaburzenie zachowania (CD) diagnozuje się, gdy dzieci wykazują ciągły wzorzec agresji wobec innych oraz poważne naruszenia zasad i norm społecznych w domu, w szkole i w stosunku do rówieśników. Te naruszenia zasad mogą obejmować łamanie prawa i skutkować aresztowaniem. Dzieci z CD są bardziej narażone na urazy i mogą mieć trudności w dogadywaniu się z rówieśnikami. Chociaż można je zdiagnozować wcześniej, CD zwykle rozwija się w okresie dojrzewania i może utrzymywać się do późnej adolescencji. U niektórych dzieci z ODD rozwija się CD.

Przykłady zachowań CD obejmują:

łamanie poważnych zasad, np. uciekanie z domu, pozostawanie poza domem nocą, mimo że jest to zabronione, lub wagarowanie
agresja wobec ludzi i zwierząt w sposób powodujący krzywdę, np. znęcanie się, walka lub okrucieństwo wobec zwierząt
celowe niszczenie cudzego mienia lub celowe podpalanie
kradzież, kłamstwo lub włamanie

Jeśli objawy zaczynają się przed 10 rokiem życia, istnieje większe prawdopodobieństwo długotrwałych problemów behawioralnych.

IED oznacza nagłe i silne wybuchy gniewu, które są nieproporcjonalne do sytuacji. Główne oznaki i objawy obejmują:

Te zachowania mogą być trudne do opanowania dla dziecka. Objawy pojawiają się zazwyczaj w późnym dzieciństwie lub wczesnej adolescencji. IED może również trwać lub rozpocząć się we wczesnej dorosłości.

IED często występują w innych zaburzeniach psychicznych, jak zaburzenia nastroju czy lękowe, a także w zaburzeniach wywoływanych zażywaniem substancji psychoaktywnych.

Aby zdiagnozować IED, objawy muszą powodować znaczny niepokój u danej osoby i prowadzić do upośledzenia w szkole lub pracy. Nie jest diagnozowane u osób poniżej szóstego roku życia.

Pyromania to rzadkie zachowanie antyspołeczne. Pacjent ma silną potrzebę podpalania i jest zafascynowany ogniem. Główne objawy i symptomy obejmują:

Piromania może rozpocząć się we wczesnej młodości i trwać aż do dorosłości.

Kleptomania oznacza silną i niekontrolowaną potrzebę kradzieży. Główne objawy i symptomy obejmują:

powtarzająca się potrzeba kradzieży przedmiotów, których pacjent nie potrzebuje do użytku osobistego lub w celu osiągnięcia korzyści finansowych
odczuwanie napięcia przed kradzieżą
odczuwanie ulgi lub przyjemności podczas kradzieży
odczuwanie winy lub wstydu po kradzieży

Kleptomania może rozpocząć się w dzieciństwie, wczesnej młodości lub w wieku dorosłym.

Przyczyny zaburzeń zachowania

Zaburzenia zachowania mają podłoże wieloczynnikowe, obejmujące interakcje biologiczne, psychologiczne i środowiskowe:

Konsekwencje zaburzeń zachowania

Nieleczone zaburzenia zachowania mogą prowadzić do:

Jak wygląda proces diagnozy?

Diagnozowanie zaburzeń zachowania jest procesem wieloetapowym, który wymaga dokładnej analizy zachowań, funkcjonowania psychicznego i społecznego pacjenta. Poniżej przedstawiono kroki, które są zwykle podejmowane w celu diagnozy zaburzeń zachowania:

Wywiad kliniczny:

Wywiad to podstawa diagnozy. Obejmuje rozmowy z pacjentem, jego rodzicami, opiekunami, nauczycielami lub innymi osobami, które mają bliski kontakt z pacjentem.

Obserwacja zachowania

Bezpośrednia obserwacja w różnych środowiskach (np. w domu, szkole, podczas terapii) pozwala zrozumieć wzorce zachowań oraz zidentyfikować sytuacje, które mogą je wyzwalać.

Wykorzystanie narzędzi diagnostycznych

Testy psychologiczne oceniające zdolności poznawcze, poziom frustracji czy impulsywność.

Ocena medyczna

W celu wykluczenia innych przyczyn, takich jak:

zaburzenia hormonalne (np. problemy z tarczycą)
problemy neurologiczne (np. padaczka)
skutki urazów głowy, chorób genetycznych lub zaburzeń metabolicznych
rozwoju zaburzeń psychicznych w dorosłości, takich jak antyspołeczne zaburzenie osobowości.

Diagnoza różnicowa

Ważne jest różnicowanie zaburzeń zachowania od innych problemów, które mogą powodować podobne objawy, takich jak:

Diagnoza zaburzeń zachowania wymaga precyzji i holistycznego podejścia, aby uniknąć błędów i zapewnić skuteczne leczenie.

Jak leczy się zaburzenia zachowania?

Leczenie zaburzeń zachowania wymaga kompleksowego podejścia, uwzględniającego potrzeby pacjenta, jego rodzinę oraz środowisko społeczne. Kluczowe metody leczenia:

celem jest nauka właściwych zachowań, regulacji emocji i rozwiązywania konfliktów.

Metody:

Zmiana sposobu myślenia i przekonań, które wpływają na niepożądane zachowania, rozpoznawanie związków między myślami, emocjami a zachowaniem, nauka samokontroli i zarządzania impulsami, rozwiązywanie problemów i poprawa umiejętności komunikacyjnych.

Poprawa relacji w rodzinie, zwiększenie wsparcia emocjonalnego i eliminacja niewłaściwych wzorców wychowawczych.

budowanie relacji z innymi i nauka współpracy w grupie.

udział w programach terapeutycznych dla dzieci i młodzieży z podobnymi problemami.

Zmniejszenie trudności w nauce i poprawa relacji z rówieśnikami dzięki współpracy z nauczycielami i pedagogami, opracowanie indywidualnego planu wsparcia.

Poprawa funkcjonowania w relacjach interpersonalnych, nauka radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, ćwiczenia rozwiązywania problemów w grupie oraz zwiększanie empatii i zrozumienia dla innych.

Stosowana w przypadku współistnienia innych zaburzeń, takich jak ADHD, depresja, czy lęki. Leki nie są podstawowym narzędziem leczenia, ale mogą wspierać proces terapeutyczny.

W sytuacjach nagłych, takich jak przemoc czy ucieczki z domu, konieczna może być konsultacja z psychiatrą dziecięcym lub tymczasowa opieka w ośrodku terapeutycznym.

Rodzice odgrywają kluczową rolę w leczeniu zaburzeń zachowania. Ważne elementy to:

Każdy przypadek pacjenta jest inny, dlatego leczenie powinno być dostosowane do wieku dziecka, nasilenia i rodzaju zaburzeń oraz współistniejących problemów.

Właściwie dobrane leczenie może pomóc dziecku lub młodzieży w rozwijaniu umiejętności potrzebnych do funkcjonowania społecznego, regulacji emocji i osiągnięcia sukcesów w życiu osobistym i społecznym.

Umów wizytę