Zaburzenia ze spektrum autyzmu

Zaburzenia ze spektrum autyzmu
ZINTEGROWANI Centrum Diagnozy i Terapii

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (z ang. Autism Spectrum Disorder, ASD) to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na komunikację i interakcje społeczne. Jest to zaburzenie ze spektrum, co oznacza, że dotyka ludzi w różny sposób i w różnym stopniu. Objawy spektrum autyzmu u dzieci mogą się różnić, ale zazwyczaj występują pewne wspólne cechy, powtarzalne zachowania lub specyficzne zainteresowania. Niektóre dzieci wykazują oznaki zaburzeń ze spektrum autyzmu już we wczesnym niemowlęctwie, takie jak ograniczony kontakt wzrokowy, brak reakcji na swoje imię lub obojętność wobec opiekunów. Inne dzieci mogą rozwijać się normatywnie przez pierwsze kilka miesięcy lub lat życia, a objawy mogą pojawić się dopiero w okresie nastoletnim, w postaci poważniejszych problemów behawioralnych i emocjonalnych.

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 opisuje spektrum autyzmu poprzez dwa główne obszary trudności:

Deficyty w interakcjach społecznych i komunikacji – obejmujące trudności w rozumieniu subtelnych sygnałów społecznych, budowaniu relacji oraz komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Powtarzalne wzorce zachowań, ograniczone zainteresowania i potrzeba stałości – dotyczące skłonności do rytuałów, specyficznych zainteresowań, powtarzalnych ruchów oraz trudności z adaptacją do zmian.

Objawy ASD u dzieci

Objawy ASD u dzieci mogą się różnić, ale u dzieci w spektrum autyzmu zazwyczaj występują pewne wspólne cechy:

Trudności z komunikacją

jednym z najczęstszych objawów spektrum autyzmu u dzieci są trudności w komunikacji
nietypowy lub niewłaściwy język ciała, gesty i wyraz twarzy (np. unikanie kontaktu wzrokowego lub używanie wyrazu twarzy, który nie pasuje do tego, co mówi)
brak zainteresowania innymi ludźmi, dzielenia się zainteresowaniami lub osiągnięciami (np. pokazywanie rysunku, wskazywanie ptaka)
trudności ze zrozumieniem sarkazmu lub żartów
trudności z inicjowaniem lub utrzymywaniem rozmowy

Trudność w interakcjach społecznych

Brak zainteresowania interakcjami społecznymi

Trudności z komunikacją niewerbalną

Ograniczone zachowanie i zabawa

powtarzalne ruchy ciała (trzepotanie rękami, kołysanie, kręcenie się); w ciągłym ruchu
obsesyjne przywiązanie do nietypowych przedmiotów (gumki, klucze, włączniki światła)
zaabsorbowanie wąskim tematem zainteresowań (np. dinozaury), czasami obejmującym liczby lub symbole (mapy, tablice rejestracyjne, statystyki sportowe)
silna potrzeba identyczności, porządku i rutyny (np. ustawianie zabawek w kolejce, przestrzeganie sztywnego harmonogramu); denerwuje się zmianą rutyny lub otoczenia
niezdarność, nietypowa postawa lub dziwny sposób poruszania się
zafascynowany wirującymi przedmiotami, ruchomymi elementami lub częściami zabawek (np. kręcenie kołami samochodu wyścigowego, zamiast bawić się całym samochodem)
nadmierna lub niedostateczna reaktywność na bodźce zmysłowe (np. zła reakcja na pewne dźwięki lub tekstury, pozorna obojętność na temperaturę lub ból).

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą mieć trudności z regulowaniem swoich emocji lub odpowiednim ich wyrażaniem. Na przykład Twoje dziecko może zacząć krzyczeć, płakać lub śmiać się histerycznie bez wyraźnego powodu. Kiedy są zestresowane, mogą wykazywać destrukcyjne lub nawet agresywne zachowanie (niszczenie rzeczy, uderzanie innych lub wyrządzanie sobie krzywdy).

Objawy ASD u dorosłych

Oto typowe cechy, które mogą występować u dorosłych:

Trudności w komunikacji i interakcjach społecznych

problemy z rozumieniem subtelnych wskazówek społecznych, np. tonu głosu, gestów czy mimiki
trudność w podtrzymywaniu rozmów, skłonność do mówienia na swoje ulubione tematy bez uwzględnienia zainteresowania rozmówcy
brak naturalnej potrzeby utrzymywania kontaktu wzrokowego podczas rozmowy
ograniczone umiejętności w rozumieniu emocji innych osób oraz własnych, co utrudnia nawiązywanie bliskich relacji
skłonność do dosłownego rozumienia języka, co może prowadzić do nieporozumień (np. problemy z rozumieniem sarkazmu)

Sztywne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności

silna potrzeba rutyny i powtarzalności; trudność w adaptacji do zmian w codziennym planie
mocno zafiksowane zainteresowania i pasje, które często są bardzo szczegółowe lub nietypowe (np. głęboka wiedza na temat konkretnego zagadnienia)
tendencja do wykonywania powtarzalnych ruchów, tzw. "stimming" (np. kołysanie się, kiwanie, stukanie palcami) jako sposób na radzenie sobie ze stresem lub przestymulowaniem
potrzeba tworzenia i przestrzegania określonych reguł w różnych obszarach życia

Nadwrażliwość lub niedowrażliwość sensoryczna

wyostrzone zmysły, co może prowadzić do dyskomfortu w sytuacjach z dużą ilością bodźców, np. hałasu, jasnego światła czy intensywnych zapachów
czasem niedowrażliwość, np. brak odczuwania bólu w typowych sytuacjach lub potrzeba intensywnych bodźców (np. silne ściskanie)
trudności w skupieniu się w środowiskach pełnych bodźców sensorycznych, np. w galeriach handlowych, na koncertach

Kłopoty z regulacją emocji

występowanie intensywnych reakcji emocjonalnych na pozornie niewielkie trudności
wysokie poczucie niepokoju lub stresu w sytuacjach społecznych lub nowych
częste uczucie wyczerpania emocjonalnego, co może wynikać z konieczności dostosowywania się do wymagań społecznych (tzw. maskowanie objawów autyzmu)

Problemy z planowaniem i organizacją

Maskowanie objawów autyzmu

Jak wygląda proces diagnozy?

Diagnozowanie spektrum autyzmu to wieloetapowy proces, który wymaga kompleksowej oceny przez specjalistów, zazwyczaj obejmujący obserwacje zachowania, wywiad z pacjentem i jego bliskimi oraz testy psychologiczne. Proces diagnostyczny może obejmować następujące kroki:

Wywiad rozwojowy i obserwacja:
Diagnoza zaczyna się od szczegółowego wywiadu dotyczącego rozwoju, zachowań oraz interakcji społecznych pacjenta. Specjalista przeprowadza rozmowy z rodzicami lub opiekunami dziecka (w przypadku dzieci) oraz obserwuje interakcje i wzorce zachowań w różnych sytuacjach.
Ocena kliniczna
Psycholog dokonuje oceny klinicznej, analizując kluczowe obszary funkcjonowania, takie jak komunikacja społeczna, zainteresowania, zachowania powtarzalne oraz elastyczność myślenia i działania. W tym celu mogą być stosowane standaryzowane narzędzia, jak ADOS-2.
Testy rozwojowe i ocena funkcji poznawczych
Specjalista może przeprowadzić testy oceniające zdolności intelektualne i językowe, a także funkcje poznawcze, aby lepiej zrozumieć poziom funkcjonowania pacjenta i ewentualne trudności w nauce lub komunikacji. Badania te pomagają w określeniu dodatkowych potrzeb pacjenta.
Ocena medyczna
Lekarz psychiatra może zalecić dodatkowe badania (jak badania genetyczne czy neurologiczne) w celu wykluczenia innych przyczyn objawów lub określenia współistniejących zaburzeń, takich jak padaczka czy zaburzenia metaboliczne.
Analiza wyników i diagnoza
Po zebraniu wszystkich informacji z wywiadów, testów oraz obserwacji, zespół specjalistów analizuje wyniki i podejmuje decyzję o postawieniu diagnozy. Wynik diagnozy jest zwykle przedstawiany pacjentowi i jego bliskim w formie szczegółowego raportu, który opisuje specyfikę trudności i potrzeby terapeutyczne.

Ważne jest, aby diagnozę spektrum autyzmu przeprowadzał zespół doświadczonych specjalistów, ponieważ tylko kompleksowa ocena pozwala na postawienie trafnej diagnozy i stworzenie odpowiedniego planu wsparcia.

Wczesna diagnoza i interwencja są bardzo ważne, bo dzięki temu dzieci i nastolatki będące w spektrum autyzmu mogą rozwijać się i osiągać swój pełny potencjał.

Jak wygląda proces wsparcia?

Leczenie i wsparcie dla dzieci w spektrum autyzmu koncentruje się na poprawie ich zdolności do funkcjonowania w codziennym życiu i obejmuje różnorodne metody, dopasowane indywidualnie do potrzeb dziecka. Oto główne formy terapii stosowane w pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu:

Terapia behawioralna (ABA)

Terapia behawioralna, szczególnie Applied Behavior Analysis (ABA), jest jednym z najczęściej stosowanych podejść. Opiera się na wzmacnianiu pozytywnych zachowań i eliminowaniu tych niepożądanych, wykorzystując system nagród i małych kroków do nauki nowych umiejętności. ABA pomaga dzieciom rozwijać umiejętności społeczne, komunikacyjne oraz adaptacyjne.

Terapia mowy i komunikacji

Dla wielu dzieci w spektrum autyzmu rozwijanie umiejętności komunikacyjnych jest kluczowe. Logopedzi pomagają dzieciom poprawić komunikację werbalną i niewerbalną, uczą, jak inicjować i podtrzymywać rozmowę, rozumieć kontekst wypowiedzi oraz odczytywać emocje w interakcjach.

Terapia zajęciowa

Terapia zajęciowa wspiera dzieci w nauce codziennych umiejętności, takich jak samoobsługa, ubieranie się, jedzenie czy radzenie sobie ze zmianami w otoczeniu. Terapeuci zajęciowi pracują także nad rozwijaniem zdolności motorycznych, koordynacji i integracji sensorycznej, co może pomóc w redukcji nadwrażliwości lub podwrażliwości na bodźce sensoryczne.

Terapia integracji sensorycznej

Dzieci w spektrum autyzmu często mają trudności z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, takich jak dźwięki, zapachy, dotyk. Terapia integracji sensorycznej ma na celu poprawę reakcji na bodźce, co może pomóc dziecku w lepszym funkcjonowaniu w codziennych sytuacjach.

Trening umiejętności społecznych

TUS koncentruje się na nauce umiejętności społecznych, takich jak inicjowanie kontaktu, odczytywanie emocji i odpowiednia reakcja w sytuacjach społecznych. Programy tego typu pomagają dzieciom w budowaniu relacji z rówieśnikami i lepszym zrozumieniu interakcji społecznych.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

CBT jest szczególnie przydatna u dzieci, które doświadczają lęku lub depresji. Pomaga dzieciom zrozumieć swoje myśli i emocje oraz nauczyć się, jak radzić sobie z negatywnymi reakcjami. Terapia poznawczo-behawioralna pomaga im również rozwinąć umiejętności radzenia sobie z trudnościami.

Wsparcie farmakologiczne

W niektórych przypadkach lekarze mogą zalecić stosowanie leków, aby pomóc dziecku radzić sobie z objawami towarzyszącymi, takimi jak lęk, agresja, nadpobudliwość czy trudności ze snem. Leki nie leczą spektrum autyzmu, ale mogą pomóc w łagodzeniu wybranych symptomów.

Edukacja i wsparcie dla rodziny

Wsparcie rodziców jest kluczowe, dlatego wiele programów terapeutycznych oferuje szkolenia i poradnictwo dla rodziców. Szkolenia te pomagają opiekunom zrozumieć potrzeby dziecka i rozwijać umiejętności wspierające jego rozwój w domu.

Każdy plan leczenia powinien być indywidualnie dopasowany do potrzeb i zdolności dziecka oraz powinien być modyfikowany w miarę rozwoju dziecka.

Umów wizytę